اجل امتهااَجَل، سرآمد زمانی یا تمام مدّت هر پدیده، کار یا موجود می‌باشد و در علم کلام، مدّت عمر انسان و زمان فرا رسیدن مرگ انسان را نیز اجل می‌گویند. در قرآن برای امّت‌ها نیز حیات و موت تعیین شده است. برخی بر این اساس گفته‌اند جامعه اصالت دارد و برخی با این دیدگاه مخالفند. در این مقاله به بررسی دیدگاه قرآن و این نظرات می‌پردازیم. ۱ - دیدگاه قرآنیقرآن کریم برای امّت‌ها نیز حیات و موت خاصّی قائل است. در آیاتی از قرآن به اجل امّت‌ها اشاره شده است. از‌جمله: «لکلّ امّة اجل اذا جاء اجلهم فلایستخرون ساعة ولایستقدمون»، و «ما‌تسبق من امّة اجلها و‌ما‌یستخرون». ۱.۱ - اصالت جامعهبرخیاندیشهوران از آیات پیشین برای اثبات «اصالت جامعه» استفاده کرده و گفته‌اند: جامعه اصالت دارد. زیرا به آن موت و حیات نسبت داده شده است. بنابراین، اجل امّت‌ها را اجلی حقیقی دانسته‌اند. ۱.۲ - عدم اصالت جامعهبرخی از قرآن‌پژوهان معاصر با ردّ دیدگاه پیشین بر این باورند: حدّاکثر سخنی که (درباره اجل امّت‌ها) می‌توان گفت، این است که مرگ امّت به‌معنای از هم گسیختن نظام و شیرازه اجتماعی و سیاسی آن امّت است، نه این‌که امّت، موجود و واحد حقیقی باشد که همان‌گونه که روزی به دنیا آمده است، روز دیگر نیز رخت بربندد و از‌میان برود [۶]
مصباح یزدی، محمدتقی، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، ص۹۵-۹۶.
که در این صورت، اجل امّت‌ها، اجلی حقیقی نخواهد بود. مؤیّد این بیان، کلام برخی مفسّران است که از اجل امّت‌ها به «اجل معنوی» تعبیر، و حیات امّت‌ها را به «عزت»، و مرگ امّت‌ها را به «ذلت» آن‌ها تفسیر کرده و نتیجه گرفته که امّت‌ها با امتثال حدود شرعی و التزام به دستورهای دینی و تمسّک به اخلاق و فضایل به عزّت می‌رسند و با روی‌گردانی از قوانین شرعی و دور شدن از فضایل اخلاقی و انتشار رذایل اخلاقی و منکرات و ستم به شقاوت و ذلّت خواهند رسید.۲ - پانویس
۳ - منابعپژوهشگاه فرهنگ ومعارف اسلامی، دانشنامه موضوعی قرآن، برگرفته از مقاله «اجل»، تاریخ بازیابی ۹۸/۵/۹. |